✍🏻 دکتر فرشید فرحناکیان: وکیل پایۀ یک دادگستری
۱) اخیراً فهرستی غیر معتبر از به‌اصطلاح تبعیدگاه‌های ایران منتشر شده است که موجب گلایه کاربران شبکه‌های اجتماعی از اینکه شهر و دیارشان به‌ناحق به‌عنوان تبعیدگاه معرفی شده، گردیده است. این در حالی است که در قوانین ایران تبعید وجود دارد ولی لیست تبعیدگاه‌های مشخص یا روش تعیین آن وجود ندارد.
۲) طرد فرد از محل زندگی خود و الزام وی به سکونت در مکان خاص در موارد مذکور در قانون؛ به‌نحوی‌که به‌طور مستمر تحت مراقبت باشد، «تبعید» و الزام فرد به اقامت در محل معین در مدتی که بهموجب حکم دادگاه تعیین می‌شود، «اقامت اجباری در محل معین» می‌گویند (بند (چ) و (خ) ماده ۱ آیین‌نامه نحوه اجرای احکام حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو و جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و منع از اقامت در محل یا محل‌های معین مصوب ۲۷. ۳. ۱۳۹۸ رئیس قوه قضائیه).
۳) دادگاه می‌تواند فردی را که به حد، قصاص یا مجازات تعزیری محکوم کرده است، با رعایت شرایط مقرر در این قانون، متناسب با جرم ارتکابی و خصوصیات وی به یک یا چند مجازات از مجازات‌های تکمیلی بندها و تبصره‌های ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی اصلاحی بهموجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۲۳. ۲. ۱۳۹۹ ازجمله اقامت اجباری در محل معین محکوم نماید. در این ماده و آیین‌نامه اجرای مجازات‌های تکمیلی مصوب ۲۶. ۱۱. ۱۳۹۳ رئیس قوه قضائیه هیچ محل از پیش تعیین‌شده‌ای برای اقامت اجباری و تبعید محکومین یا مقرره‌ای برای نحوۀ تعیین چنین محل‌هایی وجود ندارد.
۴) در این رابطه صرفاً فهرست محل‌هایی که به لحاظ شرایط سیاسی، امنیتی، اجتماعی و غیره برای اقامت اجباری و تبعید و نفی بلد مناسب نمی‌باشد، توسط وزارتخانه‌های دادگستری، کشور و اطلاعات تهیه شده و پس از تصویب شورای عالی امنیت ملی به قوه قضاییه اعلام تا به مراجع قضایی ابلاغ می‌گردد (تبصره ماده ۱۳۵ آیین‌نامه نحوه اجرای احکام حدود، سلب حیات، قطع عضو، قصاص نفس و عضو و جرح، دیات، شلاق، تبعید، نفی بلد، اقامت اجباری و منع از اقامت در محل یا محل‌های معین مصوب ۲۷. ۳. ۱۳۹۸ رئیس قوه قضائیه).
۵) بنابراین قضات دادگاه‌ها به تشخیص خود و بر اساس ملاک‌هایی همچون علل و جهات ارتکاب جرم و شخصیت متهم، میزان محکومیت، دوری و نزدیکی محل اقامت اجباری با محل ارتکاب جرم، امکان اشتغال یا عدم امکان اشتغال محکوم در محل و همچنین با در نظر گرفتن نقاطی که برای اقامت اجباری مناسب تشخیص داده نشدهاند، هر شهری را ممکن است به‌عنوان محل تبعید یا اقامت اجباری محکوم معین کنند. بر این اساس در حال حاضر هیچ شهری از ایران‌زمین از قبل موصوفِ صفتِ تبعیدگاه قرار نمی‌گیرد.