سند برنامه جامع ترویج و ارتقای سواد فضای مجازی

سند برنامه جامع ترویج و ارتقای سواد فضای مجازی

به استناد ردیف ۲۸ جدول اقدامات کلان موضوع بند (۵) سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی – ترویج و ارتقای سواد فضای مجازی از قبیل فرهنگ کاربری و هشیارسازی – مصوب هشتاد و چهارمین جلسه مورخ ۱۴۰۱/۰۵/۱۱ شورای عالی فضای مجازی و تکالیف مواد ۶۵ و ۷۴ و ۷۶ و ۷۷ و ۸۵ قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۴۰۳، «سند برنامه جامع ترویج و ارتقای سواد فضای مجازی» به پیشنهاد مورخ ۱۴۰۳/۱۱/۰۲ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دستگاه متولی تدوین پیش‌نویس با شماره نامه ۱۰۸۱۳۲ در جلسه‌های ۱۶۱ مورخ ۲۷ اردیبهشت (۱۴۰۴) و (۱۶۲) مورخ ۲۱ تیر (۱۴۰۴) کمیسیون عالی ارتقای تولید محتوای فضای مجازی کشور به شرح زیر به تصویب رسید.

ماده ۱- تعاریف و اختصارات

۱. الگوی مفهومی سواد فضای مجازی:

چارچوبی جامع و پویاست که سطح مطلوب و کافی از چهار مؤلفه کلیدی انگیزه نگرش آگاهی و مهارت‌ها را برای بهره‌گیری اثربخش ایمن و مسئولانه از فضای مجازی تعریف می‌کند. این الگو شایستگی‌های زیست فضای مجازی را نه صرفاً به عنوان سواد فضای مجازی که شامل دانایی و توان استفاده پایه ای است بلکه به مثابه سازه ای اجتماعی و فناورانه از شایستگی‌های زیست فضای مجازی شامل سواد فضای مجازی مهارت‌های کاربردی و منش و رفتار لازم در تطبیق با موقعیت در نظر می‌گیرد که با ترکیب این مؤلفه‌ها، امکان استفاده بهینه و مواجهه هدفمند با فرصت‌ها و مقابله اصولی با مخاطرات فضای مجازی (مانند اخبار جعلی نقض حریم خصوصی و کلاه برداری سایبری و ….) را فراهم می‌سازد.

۲. سواد فضای مجازی:

مجموعه دانشها مهارت‌ها و نگرشهای ضروری برای بهره‌گیری ایمن مسئولانه و اثربخش از فضای مجازی است (که مشتمل بر سواد رسانه‌ای تحلیل انتقادی محتوا سواد اطلاعاتی جستجو، ارزیابی و مدیریت داده‌ها و سواد فناوری کاربرد ابزارهای رقومی (دیجیتال)) می شود. این مواد با تقویت شایستگی‌های فردی مانند تفکر نقادانه و انطباق پذیری و مسئولیت‌پذیری اجتماعی احترام به حریم خصوصی مقابله با اخبار جعلی و مشارکت مسئولانه در فضای مجازی زمینه را برای مصونیت در برابر تهدیدات امنیتی، روانی و اجتماعی فراهم می‌کند و به عنوان فرآیندی پویا نیازمند یادگیری مستمر و همگامی با تحولات فناوری است.

۳. بوم سواد و شایستگی‌های زیست فضای مجازی:

یکی از اجزای مهم زیست بوم فضای مجازی کشور است (که شامل شبکه‌ای پیچیده و پویا از اجزا فردی سازمانی و فناورانه)، ارکان آموزشی حقوقی و فنی فرآیندها تولید محتوا، نظارت آموزش و مصرف و روابط تعاملی همکاری رقابت و تنظیم‌گری است. که در محیطی متشکل از عوامل داخلی مانند فرهنگ فضای مجازی جامعه و زیر ساختهای ملی و عوامل خارجی (مانند تحولات جهانی فناوری و هنجارهای بین‌المللی) عمل می‌کند.

بوم سواد و شایستگی‌های فضای مجازی ذی‌نفعان متنوعی شامل نهادهای حکمران دولت مجلس شورای اسلامی، قوه قضاییه، شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی انقلاب فرهنگی تنظیم گران حرفه ای نهادهای قانونی تنظیم‌گری نخبگان فناوری، کنشگران مدنی و تولیدکنندگان محتوا کاربران عادی عموم مخاطبان فعال در فضای مجازی با اولویت کودکان، نوجوانان، جوانان، زنان، کارمندان و سالمندان، سکوهای رقومی (دیجیتال) و شبکه‌های بین‌المللی را در چهار لایه زیرساخت فنی شامل سخت افزارها، شبکه‌های ارتباطی و استانداردهای امنیتی سکو و خدمات سکوهای رقومی (دیجیتال)، بازارهای برخط و خدمات ابری محتوا: داده‌ها، اطلاعات رسانه‌ها و آثار خلاقانه تولید شده در فضای مجازی کاربری الگوهای رفتار فردی و جمعی کاربران مهارت‌های رقومی (دیجیتال) و مشارکت اجتماعی در بر می‌گیرد.

این بوم با تکیه بر چارچوب‌های اخلاقی احترام به تنوع شفافیت و مسئولیت‌پذیری و سازوکارهای انعطاف‌پذیر (مانند بازنگری دوره‌ای قوانین و آموزش مستمر به دنبال ایجاد تعادلی پایدار میان فرصت آفرینی دسترسی عادلانه نوآوری و رشد فرهنگی و اقتصادی) و کاهش مخاطرات شکاف رقومی )دیجیتالی) آسیبهای روانی و تهدیدات امنیتی است. همچنین با تقویت گفت و گوی بین ذی‌نفعان و حاکمیت مشارکتی زمینه را برای شکل گیری بومی فراگیر تاب آور و پاسخگو به نیازهای حال و آینده فراهم می‌کند.

۴. کمیسیون عالی: کمیسیون عالی ارتقای تولید محتوای فضای مجازی کشور موضوع مصوبه دهمین جلسه مورخ ۱۳۹۱/۰۹/۱۱ شورای عالی فضای مجازی است.

۵. برنامه جامع: سند حاضر و ملحقات آن است.

۶. دبیرخانه: «دبیرخانه اجرایی سند برنامه جامع ترویج و ارتقای سواد فضای مجازی مستقر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شرح ماده (۵) برنامه جامع است.

۷. وزارت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

۸. مرکز: مرکز ملی فضای مجازی

ماده ۲- چشم‌انداز

برنامه جامع با تمرکز بر شناخت عمیق فرصت‌ها مهار مخاطرات و بهینه سازی تعاملات در چهار لایه اصلی شامل زیر ساخت فنی، سکو و خدمات محتوا و کاربری زمینه را برای ترویج ارتقای کیفی و کمی و تقویت بوم سواد و شایستگی‌های زیست فضای مجازی فراهم می‌کند و در افق پنج‌ساله از زمان ابلاغ به دنبال تحقق جامعه ای آگاه توانمند و مسئولیت‌پذیر در تعامل با فضای مجازی است.

ماده ۳- اهداف

۱. ایجاد انهضت ملی ترویج و ارتقای سواد فضای مجازی با هدف عمومی سازی آن

۲. بستر سازی و حمایت از بوم سواد فضای مجازی شامل ذی ربطان و ذی نفعان

۳. ایجاد تمرکز در سیاست گذاری و راهبری اثربخش در ترویج و ارتقای سواد فضای مجازی

ماده ۴- سیاست‌ها

۱. سیاست‌های زیر ساختی و مقرراتی:

(الف) تقویت زیر ساختهای فنی حمایتی و محتوایی

ب) شبکه سازی حمایت و همکاری بین ذی‌نفعان بوم سواد فضای مجازی؛

ب) تعیین متولی واحد و شفاف سازی مسئولیت‌ها

ت) مقررات گذاری هوشمند برای سکوها و دیگر ذی‌نفعان (ت) استقرار نظام پایش و ارزیابی؛

(ج) حاکمیت داده محور و اصلاح مستمر.

۲. سیاست‌های آموزشی:

الف) انسجام بخشی به محتوای آموزشی و مهارتی؛

ب) تولید دانش بومی و خلاقیت محور؛

پ) توانمندسازی مربیان و مدرسان و کنشگران اجتماعی؛

ت) توسعه سکوهای آموزشی هوشمند؛

ث) آموزش‌های موقعیت محور و رسانه‌ای

۳. سیاست‌های ترویجی

الف) ارائه منابع آموزشی فراگیر و چندرسانه‌ای متناسب با اقشار مختلف جامعه هدف؛

ب) جلب مشارکت عمومی در نهضت ملی ترویج و ارتقای سواد

پ) بهینه سازی نقش رسانه‌های ملی و فراگیر

ماده ۵- سازو کار اجرا

۱. وزارت به عنوان تسهیلگر و هماهنگ‌کننده ملی مسئولیت اجرای اثر بخش و کامل برنامه جامع را با نظارت مرکز بر عهده دارد. در این راستا وزارت موظف است دبیرخانه اجرایی سند برنامه جامع ترویج و ارتقای سواد فضای مجازی را شکل دهد؛ دستگاه‌های مرتبط و دیگر افراد انجمن‌ها و نهادهای مرتبط با برنامه جامع ضمن همکاری و تعامل با دبیرخانه برنامه‌ها اقدامات و گزارش‌های پیشرفت و اجرای برنامه‌های خود را به دبیرخانه اعلام می‌نمایند.

۲. دبیرخانه به تناسب موضوعات با مشارکت و حضور نمایندگان تام الاختیار دستگاههای زیر اقدام به راهبری امور می نماید: مجلس شورای اسلامی، قوه قضاییه، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی شورای اطلاع رسانی دولت سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران وزارتخانه‌های آموزش و پرورش اطلاعات ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور علوم تحقیقات و فناوری بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و ورزش و جوانان سازمانهای اداری و استخدامی کشور برنامه و بودجه کشور و تبلیغات اسلامی، ستاد کل نیروهای مسلح ارتش جمهوری اسلامی ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فرماندهی کل انتظامی جمهوری اسلامی ایران، سازمان پدافند غیر عامل کشور و مراکز مدیریت حوزه‌های علمیه مهم ترین وظایف دبیرخانه عبارت اند از اولویت بندی و همکاری در تدوین دستور العمل‌های اجرایی برای هر دستگاه بر اساس نقشه راه و اقدامات مندرج در برنامه جامع ایجاد سامانه یکپارچه گزارش دهی برای رصد پیشرفت طرح پروژه‌ها برگزاری جلسات تخصصی و عمومی با حضور نمایندگان تام الاختیار دستگاههای مذکور در بند (۲) این ماده برای رفع موانع اجرای برنامه‌ها، اعتبار بخشی به برنامه‌ها و محتواهای مرتبط با سواد و شایستگی‌های زیست فضای مجازی طراحی سازوکارهای لازم برای دوران بحران و جنگ و اجرای آن تمهید منابع و نظارت بر تخصیص و هزینه کرد اثر بخش اعتبارات حمایتی و تکلیفی اعلام گزارش‌های دوره‌ای و سالانه تخصصی برای سیاست گذاری و حکمرانی هوشمند فضای مجازی شرح وظایف سازوکار اجرایی و آیین نامه‌های مورد نیاز دبیرخانه با پیشنهاد وزارت و تأیید دبیرخانه کمیسیون عالی تصویب می گردد.

ماده ۶- اقدامات و برنامه‌ها

به منظور ترویج و ارتقای بوم سواد و شایستگی‌های زیست فضای مجازی، دستگاه‌های مسئول و مرتبط در ماده ۵ جامع برنامه موظند اقدامات تخصصی و برنامه‌های بین بخشی مندرج در جدول زیر را اجرایی نمایند.

 

ماده ۷- شاخصهای تحقق برنامه جامع

در راستای تحقق اهداف کلی و اثربخشی اقدامات ماده (۶) شاخصهای کلی زیر در نظر گرفته شده است. وزارت متولی ارزیابی دوره‌ای اقدامات برنامه جامع با نظارت مرکز بوده و دبیرخانه موظف است تا حداکثر یک ماه پس از ابلاغ برنامه جامع زیر شاخص‌های تحقق، روش‌ها و بازه زمانی ارزیابی هر شاخص کلی را تعیین و جهت تصویب به کمیسیون عالی اعلام نماید.

ماده ۸- بودجه و تأمین اعتبار

۱. تعهدات کلی دستگاه‌ها:

تمامی دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با برنامه جامع موظف اند تمهیدات لازم برای اجرای وظایف و مأموریتهای محوله را در قالب اعتبارات و طرح پروژه‌های ویژه در لوایح بودجه سنواتی برنامه ریزی و تأمین نمایند. این اعتبارات باید به گونه ای تخصیص یابد که اهداف برنامه جامع، در چهار لایه زیر ساخت فنی، سکو و خدمات محتوا و کاربری به طور کامل پوشش داده شود.

۲. تأمین منابع از محل قوانین بودجه ای:

وزارت موظف است در آیین نامه‌های اجرایی برنامه جامع رویه‌های لازم برای تأمین منابع مورد نیاز برنامه جامع برای سال ۱۴۰۴ را از محل اعتبارات بند و تبصره (۸) ماده واحده قانون بودجه سال ۱۴۰۴ کل کشور شناسه بودجه ای (۷۰۱۱۲) و برای سالهای بعد به استناد آیین نامه اجرایی بند «ب» ماده (۷۶) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب جلسه ۱۴۰۴/۰۴/۲۹ هیئت وزیران تمهید کند. این اعتبارات با برنامه ریزی هدایت تنظیم‌گری و تسهیلگری دبیرخانه صرف برنامه‌های توسعه ترویج و ارتقای سواد و شایستگی‌های زیست فضای مجازی در کشور خواهد شد.

۳. تأمین اعتبار از محل برنامه‌های پیشگیری از آسیبهای اجتماعی:

سازمان امور اجتماعی کشور موظف است در راستای اجرای بند ب ماده (۸۵) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران به منظور پیشگیری اولیه از بروز آسیبهای اجتماعی از طریق ارتقای مهارت‌های زندگی به ویژه سواد و شایستگی‌های زیست فضای مجازی اقدامات لازم را برای تأمین اعتبار طرح‌ها از محل اعتبارات سالانه پیشگیری و مقابله با آسیبهای اجتماعی با تأکید بر آسیب‌های اجتماعی نویدید یا دیگر اعتبارات خود، انجام دهد.

ماده ۹- ضمانت اجرایی پایش مستمر و همکاریهای بین بخشی

۱. سازمان برنامه و بودجه کشور موظف است از محل اعتبارات مصوب مربوط هر دستگاه با احکام مرتبط مورد اشاره در مواد (۷۶) و (۸۵) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران یا دیگر منابع اعتباری برنامه‌ها و اعتبارات اجرایی سازی مأموریت‌ها و وظایف محوله برنامه جامع را با رعایت اولویت وفق بند ۳ ماده ۵ برنامه جامع پیش بینی و تأمین کرده و گزارش اقدامات خود را به صورت سالانه به شورای عالی فضای مجازی اعلام کند.

۲. همه دستگاه‌های موضوع بند (۲) ماده (۵) برنامه جامع موظف اند به صورت فصلی گزارش اقدامات اثربخش و نیز تحقق برنامه‌های خود مبتنی بر شاخص‌های کمی و کیفی و سنجه ارزیابی را به همراه مستندات و نیز ارائه تحلیلی تحقق یا عدم تحقق به دبیرخانه و مرکز اعلام کنند.

۳. ارزیابی عملکرد یک ساله دستگاه‌ها در زمینه اجرای برنامه جامع با همکاری سازمان اداری و استخدامی کشور انجام و نتایج آن جهت تأثیر در جشنواره شهید رجایی به سازمان یاد شده ارائه می شود.

۴. به منظور ارزیابی و راهبری دقیق تحقق برنامه جامع سطوح ارزیابی مطلوب اجرایی آن به شرح زیر انجام می گردد.

الف) ارائه گزارش رسمی دستگاه‌های مسئول به صورت سالانه به دبیرخانه.

ب) سنجش شاخص‌های ماده (۷) برنامه جامع و پایش میدانی توسط ارزیاب مستقل تحت نظارت وزارت.

پ) ارزیابی عملکرد دستگاه‌های مسئول اجرایی سازی برنامه جامع توسط سازمان اداری و استخدامی کشور در جشنواره شهید رجایی.

ت) ارزیابی جامع و اعلام گزارش سالانه ملی توسط مرکز با همکاری وزارت جهت ارائه در شورای عالی فضای مجازی.

۵. گزارش و مصوبات جلسات دبیرخانه و دیگر مواردی که نیازمند اطلاع رسانی عمومی است از جمله گزارش‌های عملکردی باید به صورت عمومی در وبگاه وزارت و با تأیید مرکز منتشر شود.

۶. اجرای وظایف محوله برنامه جامع بر عهده بالاترین مقام مسئول هر دستگاه بوده و هر گونه عدم تحقق آن حسب مورد مشمول دستور العمل نحوه مقابله با ترک وظایف قانونی مدیران و کارمندان و پیشگیری از آن مصوب ۱۳۹۹/۰۷/۳۰ رئیس قوه قضاییه قانون حمایت از اطفال و نوجوانان به ویژه فصل جرائم و مجازاتها مصوب ۱۳۹۹ و یا سایر قوانین مرتبط بوده که با درخواست مرکز توسط دادستانی پیگیری خواهد شید.

ماده ۱۰- سایر ضوابط

۱. این برنامه جامع به استناد ردیف ۲۸ جدول اقدامات کلان موضوع بند ده سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی، مصوب هشتاد و چهارمین جلسه مورخ ۱۴۰۱/۰۵/۱۱ شورای عالی فضای مجازی و نیز تحقق تکالیف مرتبط قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی به ویژه مواد ۶۵ و ۷۴ و ۷۶ و ۷۷ و ۸۵ در ۱۰ ماده تنظیم و در جلسات ۱۶۱ و ۱۶۲ کمیسیون عالی مورد بررسی و تصویب قرار گرفت و برای اجرا ابلاغ می گردد.

۲. از تاریخ ابلاغ برنامه جامع اجرای آن برای همه ذی ربطان و ذی‌نفعان آن لازم الاجرا بوده و مفاد آن بر کلیه مقررات و ضوابط مشابه و ناظر بر زیست بوم فضای مجازی کشور در موارد مغایرت، حاکم خواهد بود.

۳. تفسیر و تبیین کلیه موارد مذکور در برنامه جامع به ویژه موارد مجمل و مشترک بین دستگاهی و سازوکار و ساختارهای لازم برای اجرا و ابلاغ آنها و یا اقدامات لازم در دوران بحران و جنگ بر عهده کمیسیون عالی است. اجرای این موارد برای همه ذی ربطان و ذی‌نفعان و مخاطبان برنامه جامع، لازم الاجرا خواهد بود.

۴. دبیرخانه موظف است هر دو سال یک بار بازنگری جامع در برنامه‌ها و سیاست‌های اجرایی را با توجه به پیشرفت‌های فناوری (مانند هوش مصنوعی یا زنجیره بلوکی و نیازهای میدانی و عملیاتی انجام دهد و پیشنهادهای خود را جهت تصویب به کمیسیون عالی ارائه کند.

۵. مرکز موظف است در صورت لزوم حداکثر پس از پنج سال از ابلاغ برنامه جامع به منظور ارزیابی و راهبری اثربخش اجرای مفاد برنامه جامع، ضمن نظارت دائمی و ارزیابی‌های مستمر بوم سواد و شایستگی‌های زیست فضای مجازی بر اساس بازخوردهای دریافتی و ارزیابی عملکرد و تحقق اهداف برنامه جامع را مورد بررسی و اصلاح قرار دهد.