ابطال شرط متاهل بودن برای تصدی پُست مدیریت یا معاونت مدارس

ابطال شرط متأهل بودن برای تصدّی پُست مدیریت یا معاونت مدارس 

تاریخ دادنامه: ۱۴۰۴/۲/۳۰

شماره دادنامه: ۱۴۰۴۳۱۳۹۰۰۰۰۵۱۳۱۰ ۵

شماره پرونده: ۰۲۰۴۷۴۸

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای سعید رضایی

طرف شکایت: دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش

موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند ۲ از بخش (الف) ماده ۳ آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مصوب نهصد و نود و هفتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ ۱۴۰۰/۴/۲۸

گردش کار:

شاکی به موجب دادخواستی ابطال بند ۲ از بخش (الف) ماده ۳ آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مصوب نهصد و نود و هفتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ ۱۴۰۰/۴/۲۸ را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:

“با عنایت به تصویب شرط تأهل برای احراز تصدّی پُست مدیریت مدارس در بند ۲ بخش (الف) ماده ۳ آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مصوب جلسه ۹۹۷ شورای عالی آموزش و پرورش به شماره ثبت ۱۱۹۴۴۲/۱۲۰ مورخ ۱۴۰۰/۶/۱۷ این امر بر خلاف اصل ۲۸ قانون اساسی و سایر دلایل و قوانینی که در ادامه ذکر می گردد، بوده و موجب شده است در احراز مشاغل مدیریت مدارس در آموزش و پرورش بین افراد مجرّد و متأهل تبعیض ایجاد شود و افراد مجرّد شاغل در این دستگاه که غالباً سن آنان پایین بوده و بنا به دلیل مشکلات اقتصادی، عدم توانایی تهیّه مسکن و سایر شرایط فعلی خود، امکان ازدواج نداشته و یا موقعیت ازدواج برای آنان فراهم نگردیده از احراز جهت انتصاب در مشاغل مدیریتی محروم گردند. فلذا شرایط مساوی برای کارکنان وزارت آموزش و پرورش در احراز تصدّی مدیریت مدارس وجود نداشته است. مع الأسف همین امر سبب شده است بسیاری از جوانان تحصیل کرده و متخصّص آموزش و پرورش مِن جمله فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان که از نیروهای رسمی این وزارتخانه بوده و شایستگی‌های علمی، اخلاقی و اعتقادی لازم برای تصدّی پُست مدیریت مدارس را داشته و در مدارس تحت عنوان دبیر، هنرآموز، آموزگار، مربی پرورشی، مشاور و… مشغول به خدمت می باشند، علی رغم دارا بودن سایر شرایط انتصاب مدیریت مدرسه به دلیل عدم امکان احراز شرط تأهل، از انتصاب در پُست‌های مدیریتی محروم گردند و یا از آن‌ها در پُست‌های مدیریت مدارس استفاده نگردد. حالیه این که تجرّد اشخاص به شایستگی مدیریتی، حرفه ای، تخصّصی و علمی آنها ارتباطی نداشته است.

الف) مغایرت با مواد قانون اساسی و سایر قوانین و مقرّرات

۱ـ اصل برابری در مقابل قانون در اصول متعددی از قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته است. اصل سوم قانون اساسی در مقام تبیین اهدافی که دولت (در معنای حاکمیت) موظّف شده است تا برای تحقّق آن اقدام نماید، مواردی را برشمرده است از جمله بندهای ۳، ۱۴ و ۱۹.

۲ـ در ماده ۵۳ قانون مدیریت خدمات کشوری و تبصره ۳ ماده ۵۴ آن نیز لزوم شرط تأهل جهت انتصاب و ارتقای شغلی ذکر نگردیده و صرفاً رعایت شرایط تحصیلی و تجربی لازم پس از احراز شایستگی و عملکرد موفّق در مشاغل قبلی عنوان گردیده است و دستگاه‌های اجرایی را مکلّف نموده که امکان ارتقای مسیر شغلی را در فضای رقابتی برای کلیه کارمندان فراهم نمایند. لذا تعیین سایر شرایط ناعادلانه که خارج از حدود قانون بوده و سبب تبعیض بین کارمندان یک دستگاه گردیده فاقد مبنای قانونی است.

۳ـ به استناد ماده ۲۳ قانون استخدام کشوری (مصوب ۳۱ خرداد ماه ۱۳۴۵ کمیسیون خاص مشترک مجلسین با اصلاحات و الحاقات بعدی) انتصابات و ترفیعات مستخدمین رسمی باید براساس لیاقت و شایستگی و کاردانی و استعداد و رشد فکری و تجارب آنان در مشاغل قبلی صورت گیرد. لذا در این قانون نیز انتصابات مستخدمین را منوط به شرط تأهل ننموده و مؤید مواد ۵۳ و تبصره ۳ ماده ۵۴ قانون مدیریت خدمات کشوری می‌باشد. فلذا شرط تأهل جهت احراز انتصاب به سِمت مدیریت مدارس فاقد هرگونه وجاهت قانونی می‌باشد.

ب) فقدان مبنای عٌقلایی و منطقی

۱ـ بنا به مواد قانونی ذکر شده آنچه برای احراز مشاغل اهمیت زیادی دارد، توانایی‌های علمی، سوابق شغلی مناسب و مرتبط و شایستگی‌های شغلی و رفتاری است و لحاظ کردن وضعیت خانوادگی (تأهل یا تجرّد) نسبت منطقی و قانونی با مشاغل مدیریتی ندارد. لذا دخالت دادن ویژگی‌ها یا وضعیت‌های نامرتبط با شغل یا موضوع مورد تقاضا، در تصمیم‌گیری یا سیاست‌گذاری عمومی فاقد مبنای منطقی و فاقد هرگونه وجاهت قانونی است.

۲ـ اشکال دیگری که وارد است این است که آیا رفتار تبعیض‌آمیز با اشخاص و نیز اعطاء امتیاز به افرادِ متأهلِ متقاضی مدیریت مدارس اساساً عُقلایی است؟ وقتی یک مقام عمومی یا دولتی در مسندی قرار دارد که می تواند فرصت‌ها و منابع عمومی را تقسیم و توزیع نماید، نه تنها باید عادلانه، منصفانه و برابر قانون رفتار نماید، بلکه باید در توزیع فرصت‌های عمومی (مانند تعیین شرایط احراز مدیریت مدارس) شرایط، الزامات و اقتضائات مرتبط با آن را هم در نظر گرفته و رعایت نماید. این اصل مشهور به اصل «رعایت الزامات مرتبط» در حقوق عمومی شناخته شده است. لذا سایر الزامات و اقتضائات با موضوع تأهل اشخاص مانند امکانات، شرایط، وضعیت اقتصادی و…. مورد توجه قرار نگرفته است.

۳ـ این گونه مقررات حاکی از یک رفتار تبعیض آمیز براساس وضعیت خانوادگی و شخصی افراد است. ضمن این که افراد مجرد فرصت بیشتری جهت رسیدگی به امورات مدرسه داشته و هیچ مبنای قانونی، منطقی، عقلانی و شرعی جهت محرومیت آنان از انتصاب در پُست‌های مدیریتی وجود ندارد. مضافاً بر این که تحمیل امری که خارج از توان و استطاعت مالی شخص باشد و یا شخص بنا به امکانات و شرایط موجود خود امکان انجام و متعاقباً احراز آن را نداشته باشد، دقیقاً مصداق بارز قاعده «تکلیف بما لایطاق» بوده و نافی حقوق مسلم مستخدمین مجرّد شاغل در این دستگاه می‌باشد.

۴ـ اشکال دیگری که مطرح می‌باشد این است که اساساً اگر حضور افراد مجرّد در مدارس امری نکوهیده و ناپسند بوده و شورای عالی آموزش و پرورش آن را مخالف مصالح عمومی می داند، چرا حضور این اشخاص تحت عنوان دبیر، آموزگار، مشاور، مربی پرورشی و…. که اتفاقاً ارتباط بیشتری با دانش آموزان دارند و اثرگذاری آنها به مراتب بیشتر از مدیران و معاونین مدرسه می‌باشد، مانعی نداشته و فقط از احراز این اشخاص جهت انتصاب به عنوان مدیر مدرسه ممانعت می‌شود ؟

مع الوصف با عنایت به مراتب فوق از دیوان عدالت اداری ابطال بند ۲ از بخش (الف) ماده ۳ آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مبنی بر تعیین شرط تأهل جهت احراز تصدّی پُست مدیریت مدارس مورد استدعاست.”

متن مقرره مورد شکایت:

“وزارت آموزش و پرورش

به پیوست تصویر مصوبه نهصد و نود و هفتمین (۹۹۷) جلسه شورای عالی آموزش و پرورش تاریخ ۱۴۰۰/۴/۲۸ موضوع «آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس» برای ابلاغ و اجرا ارسال می‌شود. ـ دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش

آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس

مصوبه نهصد و نود و هفتمین (۹۹۷) جلسه شورای عالی آموزش و پرورش، تاریخ ۱۴۰۰/۴/۲۸

(بررسی شده در جلسات ۹۷۸، ۹۸۲، ۹۸۴ و ۹۹۷)

مقدمه: با عنایت به جایگاه و نقش تأثیرگذار مدیران مدارس در هدایت و راهبری تربیت دانش آموزان و تحقّق اهداف تعلیم و تربیت و با توجه به اصول «قانون مداری، عدالت محوری، مسئولیت پذیری و پاسخگویی» و ضرورت استقرار ساز و کارهای لازم برای اصلاح روش‌ها، روندها، فرآیندها و نهادینه سازی شایسته سالاری و تخصص محوری در انتخاب، انتصاب و نگهداشت مدیران توانمند و واجد صلاحیت، به استناد راهکارهای ۲ـ۲۲ و ۶ـ۲۲ ذیل هدف عملیاتی ۲۲ از سند تحوّل بنیادین آموزش و پرورش و برنامه زیرنظام راهبری و مدیریت، «آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس» به شرح زیر به تصویب می‌رسد:

………………..

ماده ۳ـ شرایط و صلاحیت‌ها

داوطلبان تصدّی مدیریت یا معاونت، باید حائز شرایط و صلاحیت‌های سه گانه زیر باشند:

الف) عمومی

داوطلبان علاوه بر شرایط عمومی مندرج در قوانین و مقررات مربوط، باید حائز شرایط زیر باشند:

……………

۲ـ متأهل بودن:

تبصره: در مدارس دولتی چنانچه امکان انتصاب فرد حائز این شرط وجود نداشته باشد، تصمیم‌گیری در این مورد به عهده «کمیته انتخاب و انتصاب مدیران مدارس (موضوع ماده ۶ این آیین‌نامه)» است.

…………………

موضوع: آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس در نهصد و نود و هفتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش، تاریخ ۱۴۰۰/۴/۲۸ به تصویب رسید.ـ دبیر شورا ـ رئیس جلسه

آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مورد تأیید است. به اجرا گذاشته شود. ـ سید ابراهیم رئیسی ـ رئیس جمهورـ رئیس شورای عالی آموزش و پرورش”

علی رغم ارسال و ابلاغ نسخه دوم دادخواست و ضمائم آن برای طرف شکایت، تا زمان رسیدگی به پرونده پاسخی واصل نگردیده است.

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۴/۲/۳۰ به ریاست معاون قضایی دیوان عدالت اداری در امور هیأت عمومی و هیأت‌های تخصصی و با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

با توجه به مواد ۵۳ و ۵۴ قانون مدیریت خدمات کشوری انتصاب و ارتقاء شغلی کارمندان با رعایت شرایط تحصیلی و تجربی لازم و پس از احراز شایستگی و عملکرد موفق در مشاغل قبلی آنان صورت می‌گیرد و دستگاه‌های اجرایی موظّف به فراهم نمودن امکان ارتقاء مسیر شغلی با توجه به امتیازات مربوطه در فضای رقابتی برای کلّیه کارمندان هستند و به موجب ماده ۲۳ قانون استخدام کشوری مصوب سال ۱۳۴۵ نیز انتصابات و ترفیعات مستخدمین رسمی براساس لیاقت و شایستگی و کاردانی و استعداد و رشد فکری آنان است و لذا در قوانین استخدامی شرطی تحت عنوان متأهل بودن برای تصدی پست در دستگاه‌های اجرایی پیش‌بینی نشده و با عنایت به مراتب فوق، بند ۲ از بخش (الف) ماده ۳ آیین‌نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مصوب جلسه ۹۹۷ شورای عالی آموزش و پرورش که متضمن پیش‌بینی شرط مزبور است، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود. این رأی براساس ماده ۹۳ قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰) در رسیدگی و تصمیم‌گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

معاون قضایی دیوان عدالت اداری ـ مهدی دربین