رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع: قابلیت یا عدم قابلیت رسیدگی دیوان عدالت اداری به آرای صادره از ستاد مرکزی هیئت های واگذاری زمین که پس از انقضای مهلت یکساله مقرر در تبصره ( الحاقی ۱۳۷۵/۱۰/۲۷) ذیل ماده واحده قانون نحوه رسیدگی و اتخاذ تصمیم مجدد نسبت به تصمیمات و آراء هیئت های واگذاری زمین و ستاد مرکزی در امور اراضی کشت موقت که مورد نقض دیوان عدالت اداری واقع شده و یا بشود صادر می گردد
تاریخ دادنامه: ۱۴۰۴/۷/۱
شماره دادنامه: ۱۴۰۴۳۱۳۹۰۰۰۱۶۱۶۳۷۹
شماره پرونده: 0401225
مرجع رسیدگی: هیئت عمومی دیوان عدالت اداری
موضوع: اعلام تعارض در آرای شعب دیوان عدالت اداری
اعلام کننده تعارض: آقای محمدرضا فولاد آملی
گردش کار:
در رابطه با قابلیت یا عدم قابلیت رسیدگی دیوان عدالت اداری به آرای صادره از ستاد مرکزی هیئت های واگذاری زمین که پس از انقضای مهلت یک ساله مقرّر در تبصره (الحاقی ۱۳۷۵/۱۰/۲۷) ذیل ماده واحده قانون نحوه رسیدگی و اتّخاذ تصمیم مجدّد نسبت به تصمیمات و آراء هیئت های واگذاری زمین و ستاد مرکزی در مورد اراضی کشت موقّت که مورد نقض دیوان عدالت اداری واقع شده و یا بشود صادر می گردد، شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری آرای متعارض صادر کرده اند.
با این توضیح که در خصوص صلاحیت دیوان عدالت اداری، شعبه ۱۰ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری در رسیدگی به خواسته اعتراض به مصوبه [رأی] ستاد مرکزی هیئت های هفت نفره واگذاری با این استدلال که به موجب ماده واحده قانون الحاق یک تبصره و اصلاح قانون نحوه رسیدگی و اتّخاذ تصمیم مجدّد نسبت به تصمیمات و آرای هیئت های واگذاری زمین، مهلت اعتراض به تصمیمات و آرای هیئت واگذاری زمین یک سال پس از تاریخ تصویب قانون است و این حکم علاوه بر دیوان عدالت اداری شامل هیئت واگذاری اراضی نیز می شود و با قید این نکته که صدور رأی از سوی ستاد مرکزی هیئت های واگذاری زمین خارج از مهلت مقرّر یک ساله مغایر قانون بوده، لذا دیوان عدالت اداری بنابر صلاحیت قانونی خود راجع به نظارت بر آراء و تصمیمات مراجع اختصاصی اداری می تواند به موجب بند ۲ ماده ۱۰ و ماده ۶۳ قانون دیوان عدالت اداری نسبت به رسیدگی و متعاقباً نقض رأی مذکور اقدام نماید، ضمن پذیرش شکایت شاکی رأی به نقض مصوبه [رأی] مورد شکایت صادر کرده است.
از طرفی شعبه ۸ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری در رسیدگی به خواسته اعتراض به رأی صادره از ستاد مرکزی هیئت های واگذاری زمین با این استدلال که دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضایی بعد از انقضای یک سال مجاز به پذیرش اعتراض نخواهند شد و چون مقصود از این عبارت اصل اعتراض بوده خواه اعتراضی که در مهلت یک ساله طرح شود، خواه خارج از مهلت مقرّر یک ساله در قانون طرح شود و از طرفی تخلّف ستاد مرکزی هیئت های واگذاری زمین در عدم رعایت ضوابط قانونی، موجبات صلاحیت دیوان عدالت اداری در رسیدگی به آراء صادره خارج از مهلت یک ساله را فراهم نمی آورد، لذا قرار رد شکایت صادر کرده است.
مفاد آرای موضوع تعارض به قرار زیر است:
الف: شعبه ۱۰ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری در رسیدگی به دادخواست آقایان شهریار سلیمانی، حسین حقیقی، احسان نگهبان، امیررضا نگهبان و خانم مهری غنی زاده گرائلی به خواسته اعتراض به مصوبه ۵۲۰۷۰۴ مورخ ۱۴۰۱/۸/۲۵ ستاد مرکزی هیئت های هفت نفره واگذاری به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۱۸۶۵۵۴۳ مورخ ۱۴۰۳/۸/۶ به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است:
“به موجب ماده واحده قانون الحاق یک تبصره و اصلاح قانون نحوه رسیدگی و اتّخاذ تصمیم مجدّد نسبت به تصمیمات و آرای هیئت های واگذاری زمین و ستاد مرکزی در مورد اراضی کشت موقّت مصوّب ۱۳۷۵/۱۰/۲۷ مهلت اعتراض به تصمیمات و آرای هیئت واگذاری زمین یک سال از تاریخ تصویب تعیین شده است و این حکم علاوه بر دیوان عدالت اداری شامل هیئت واگذاری اراضی نیز می شود، لذا رسیدگی به موضوع اراضی کشت موقّت خارج از مهلت مقرّر موجّه به نظر نمی رسد. با این وصف مستنداً به بند ۲ ماده ۶۳ قانون دیوان عدالت اداری مصوبه مورد شکایت نقض بلاارجاع می شود. رأی صادره قطعی است.”
در اثر اعتراض ثالث توسط آقای ورژ گراگوسیان نسبت به دادنامه مذکور، شعبه ۱۰ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۲۹۲۳۶۴۰ مورخ ۱۴۰۳/۱۲/۵ به شرح زیر مبادرت به صدور رأی کرده است:
“از سویی چون به موجب ماده ۶ آیین نامه اجرایی قانون واگذاری زمین های دایر و باید [بایر] که بعد از انقلاب به صورت کشت موقّت در اختیار کشاورزان قرار گرفته است پس از تنظیم اسناد اراضی ستاد مرکزی تنها می تواند اشتباهات سندی که در تعیین مبنای عادله یا مشخصات ملک یا متعاملین رخ داده را اصلاح کند و از سوی دیگر چون حسب ماده واحده یاد شده پس از نقض رأی دیوان موضوع قابل رسیدگی در هیئت موضوع ماده واحده است، اعتراض ثالث را صرفاً از حیث بلاارجاع بودن نقض رأی ستاد، وارد و ثابت تشخیص و مستنداً به بند ۳ ماده ۶۳ و ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری واژه بلاارجاع از متن دادنامه مورد اعتراض نقض و حذف و مقرّر می دارد ستاد مرکزی ظرف مهلت یک هفته پرونده را جهت رسیدگی به هیئت موضوع ماده واحده ارسال نماید. این رأی قطعی است.”
ب: از طرفی شعبه ۸ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری در رسیدگی به دادخواست آقای محمدرضا کشاورز زمانیان به خواسته اعتراض به رأی شماره ۵۳/۰۲۰/۵۲۰۷۰۴ مورخ ۱۴۰۱/۸/۲۵ صادره از ستاد مرکزی هیئت های واگذاری زمین و وارد ثالث آقای ورژ گراگوسیان نماگردی به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۴۳۱۳۹۰۰۰۰۸۷۷۴۲۳ مورخ ۱۴۰۴/۴/۱۸ به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است:
“با عنایت به اطلاق ماده واحده قانون نحوه رسیدگی و اتّخاد تصمیم مجدّد نسبت به تصمیمات و آراء هیئت های واگذاری زمین و ستاد مرکزی در مورد اراضی کشت موقّت که مورد نقض دیوان عدالت اداری واقع شده یا بشود و همچنین اطلاق تبصره الحاقی ۱۳۷۵/۱۰/۲۷ که دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضایی بعد از انقضای یک سال از دی ماه ۱۳۷۵ مجاز به پذیرش اعتراض نخواهند شد و هیئت یا هیئت های موضوع ماده واحده مأمور رسیدگی و اتّخاذ تصمیم مجدّد می باشد. لذا ضمن صدور حکم به رد شکایت شاکی در مورد خواسته های دوم و سوم وی و صدور قرار رد دعوی وارد ثالث به لحاظ انتقاء [انتفاء] موضوع و با عنایت به این که موجبات رسیدگی در دیوان منتفی می باشد با استناد به بند (ج) ماده ۵۳ قانون دیوان قرار رد شکایت شاکی اصلی در مورد خواسته اول وی صادر و اعلام می گردد. شایان ذکر است دعوی حاضر از مصادیق رأی شماره ۹۸۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۱۲۸۷۲ مورخ ۱۳۹۸/۱۰/۱۰ هیئت عمومی دیوان عدالت اداری از باب لزوم اعتراض ثالث بعد از صدور رأی شماره ۱۴۰۳/۵۵۴۳ شعبه دهم تجدیدنظر و رأی اعتراض ثالث همان شعبه به شماره ۱۴۰۳/۳۶۴۰ و یا اعتبار امر مختومه نمی باشد. رأی صادره قطعی است.”
با احراز تعارض آرا توسط رئیس دیوان عدالت اداری، پرونده در دستورکار جلسه هیئت عمومی قرار گرفت.
هیئت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۴/۷/۱ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
الف. تعارض بین رأی شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۲۹۲۳۶۴۰ مورخ ۱۴۰۳/۱۲/۵ صادره از شعبه دهم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری و رأی شماره ۱۴۰۴۳۱۳۹۰۰۰۰۸۷۷۴۲۳ مورخ ۱۴۰۴/۴/۱۸ صادره از شعبه هشتم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری از جهت قابلیت یا عدم قابلیت رسیدگی دیوان عدالت اداری به آراء ستاد مرکزی هیئت های واگذاری زمین که پس از انقضای مهلت یک ساله مقرّر در تبصره الحاقی به ماده واحده قانون نحوه رسیدگی و اتّخاذ تصمیم مجدّد نسبت به تصمیمات و آراء هیئت های واگذاری زمین و ستاد مرکزی در مورد اراضی کشت موقّت که مورد نقض دیوان عدالت اداری واقع شده و یا بشود صادر می گردد، محرز است.
ب. برمبنای فراز نخست تبصره ذیل ماده واحده قانون نحوه رسیدگی و اتّخاذ تصمیم مجدّد نسبت به تصمیمات و آراء هیئت های واگذاری زمین و ستاد مرکزی در مورد اراضی کشت موقّت که مورد نقض دیوان عدالت اداری واقع شده و یا بشود (الحاقی ۱۳۷۵/۱۰/۲۷) مقرّر شده است که: «مهلت اعتراض به تصمیمات و آراء هیئت های واگذاری زمین و ستاد مرکزی در خصوص اراضی کشت موقّت از تاریخ تصویب این قانون یک سال تعیین می گردد. پس از انقضاء این مهلت دیوان عدالت اداری یا سایر مراجع قضایی مُجاز به پذیرش اعتراض نخواهند بود.» بنابراین صدور رأی از سوی ستاد مرکزی هیئت های واگذاری زمین خارج از مهلت مقرّر یک ساله مغایر قانون فوق الذکر بوده و دیوان عدالت اداری بنا بر صلاحیت قانونی راجع به نظارت بر آراء و تصمیمات مراجع اختصاصی اداری، می تواند به موجب بند (۲) ماده (۱۰) و ماده (۶۳) قانون دیوان عدالت اداری اصلاحی مصوّب ۱۴۰۲ نسبت به رسیدگی و متعاقباً نقض رأی مذکور اقدام نماید. بنا به مراتب فوق، رأی شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۲۹۲۳۶۴۰ مورخ ۱۴۰۳/۱۲/۵ صادره از شعبه دهم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری در حدّی که با این نظر مطابقت دارد، صحیح و منطبق با موازین قانونی است. این رأی براساس ماده ۸۹ قانون دیوان عدالت اداری اصلاحی مصوّب ۱۴۰۲/۲/۱۰ برای شعب دیوان و مراجع اداری و همچنین برای هیئت های تخصّصی و هیئت عمومی در مورد رسیدگی به ابطال مصوبات موضوع بند ۱ ماده ۱۲ این قانون در ارتباط با آن موضوع لازم الاتباع است.
