رای وحدت رویه دیوان عدالت اداری درخصوص الزام به احتساب سابقه خدمت سربازی در جبهه به عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور

رای وحدت‌رویه با موضوع الزام به احتساب سابقه ایّام خدمت سربازی در جبهه به عنوان مشاغل سخت و زیان آور و اصلاح حکم بازنشستگی براساس اعمال ماده ۲۷ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران

شماره دادنامه:  ۱۴۰۴۳۱۳۹۰۰۰۰۸۱۸۰۲۴

تاریخ دادنامه: ۱۴۰۴/۴/۱۰

شماره پرونده: ۰۲۰۷۶۴۳-۰۳۰۲۸۶۳

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

موضوع: اعلام تعارض در آرای شعب دیوان عدالت اداری

اعلام کنندگان تعارض: آقای مرتضی رستمی قاضی دیوان عدالت اداری و آقای چنگیز میری

گردش کار:

 در رابطه با موضوع الزام به احتساب سابقه ایّام خدمت سربازی در جبهه به عنوان مشاغل سخت و زیان آور و اصلاح حکم بازنشستگی براساس اعمال ماده ۲۷ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران، شعب دیوان عدالت اداری آرای متعارض صادر کرده اند. با این توضیح که آیا بازنشستگی مانع استفاده از امتیاز مقرّر در ماده ۲۷ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران برای مشمولان آن می باشد یا خیر؟ برخی شعب دیوان عدالت اداری بر این عقیده بوده اند که به موجب قوانین و مقرّرات (شامل ماده ۲۷ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران بند ۳ آیین نامه اجرایی نحوه تعیین فوق العاده ایثارگری موضوع بند ۲ ماده ۶۸ قانون مدیریت خدمات کشوری)، تمام مدّت حضور داوطلبانه افراد در جبهه از لحاظ بیمه و بازنشستگی به مأخذ مشاغل سخت و زیان آور (یک به یک و نیم سال) محسوب می شود و برخی دیگر از شعب دیوان عدالت اداری بر این عقیده بوده اند که امتیازات اداری و استخدامی ناشی از رزمندگی برای کارمندان دستگاه های اجرایی منوط به درخواست اعمال امتیازات در زمان اشتغال است و شامل زمان بازنشستگی نمی باشد و با توجه به این که شاکی در زمان بازنشستگی چنین درخواستی را داده است، نمی تواند از امتیاز مقرّر در ماده ۲۷ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران برخوردار شود.

مفاد آرای موضوع تعارض به قرار زیر است:

الف: ۱- شعبه ۶۸ بدوی دیوان عدالت اداری در رسیدگی به دادخواست آقای سید باقر پیروز به خواسته احتساب سابقه ایّام خدمت سربازی (از تاریخ ۱۳۶۵/۱/۱۹ تا ۱۳۶۷/۵/۱۹ به مدت ۲۸ ماه) در جبهه به عنوان مشاغل سخت و زیان آور و اصلاح حکم بازنشستگی به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۰۳۱۳۹۰۰۰۱۷۶۹۸۸۰ مورخ ۱۴۰۰/۷/۱۷ به شرح زیر به ورود شکایت رای صادر کرده است:

” با عنایت به این که اولاً: حسب مدارک و مستندات ابرازی، شاکی ایّام خدمت سربازی خود را از تاریخ ۱۳۶۵/۱/۱۹ تا ۱۳۶۷/۵/۱۹ به مدّت ۲۸ ماه در جبهه گذارنده است.

ثانیاً: هیات عمومی دیوان عدالت اداری به موجب رای وحدت رویه شماره ۸۸۱۰۰۹۰۹۰۵۸۰۰۲۰۵ مورخ ۱۳۸۸/۳/۳، بازنشستگی مشمولین قانون تأمین اجتماعی را سالب حق مکتسب قانونی مندرج در تبصره یک اصلاحی ماده ۱۴ قانون کار و استفساریه آن ندانسته است،

ثالثاً: براساس تبصره ۲ ماده ۱۴ قانون کار الحاقی مصوّب ۱۳۸۳/۱/۳۰ مقرّر شده است آن دسته از بیمه شدگانی که مشمول اصلاحیه تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی مصوّب ۱۳۸۰/۷/۱۴ مجمع تشخیص مصلحت نظام هستند به شرط آن که خدمت نظام وظیفه خود را در جبهه های نبرد حق علیه باطل طی نموده یا حضور داوطلبانه در جبهه داشته باشند. سوابق خدمتی آنان جزء کارهای سخت و زیان آور محسوب می شود.»

رابعاً: براساس ماده ۲۷ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوّب ۱۳۸۶/۴/۳ «مدّت خدمت داوطلبانه جانبازان، رزمندگان، آزادگان و شهدا در جبهه قبل از استخدام و اشتغال در صورت تمایل جزء سنوات قابل قبول از لحاظ بیمه و بازنشستگی به مأخذ مشاغل سخت و زیان آور (یک به یک و نیم سال) محسوب می گردد. …»

خامساً: براساس ماده ۳ آیین نامه اجرایی ابلاغیه شماره /۲۰۶/۴۰/۱۱ط – ۱۳۸۸/۱۰/۲۱ ستاد کل نیروهای مسلّح «سه چهارم مدّت خدمت کارکنان پایور و وظیفه که توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،کمیته، شهربانی و ژاندارمری (نیروی انتظامی)، وزارت سپاه و وزارت دفاع و جهاد سازندگی سابق به جبهه و مناطق عملیاتی دوران دفاع مقدّس اعزام شده اند خدمت داوطلبانه تلقّی می گردد. …»

سادساً: به موجب رای وحدت رویه شماره ۹۹۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۱۵۴۶ الی ۹۹۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۱۵۴۷ مورخ ۱۳۹۹/۱۰/۳۰ هیات عمومی دیوان عدالت اداری «براساس رای شماره ۹۹۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۰۲۵۷ – ۱۳۹۹/۲/۱۶  هیات عمومی دیوان عدالت اداری « … با توجه به این که افراد در طی دوره خدمت وظیفه، جزء کارکنان نیروهای مسلّح محسوب می شوند، بنابراین تعیین میزان داوطلبانه بودن مدّت خدمت کارکنان وظیفه حاضر در جبهه های دفاع مقدّس که از سوی مراجع ذی ربط در نیروهای مسلّح اعلام می شود مشمول بند ۳ آیین نامه اجرایی نحوه تعیین فوق‌العاده ایثارگری، نشان ها و خدمات اداری در مناطق جنگ زده (موضوع بند ۲ ماده ۶۸ قانون مدیریت خدمات کشوری) بوده و … اختیارات فرماندهی معظم کل قوا در ارتباط با نیروهای مسلّح محدود به قوانین نمی شود و اجرای دستورات معظمٌ له برای نیروهای مسلّح لازم الاجرا است. …» بنابراین مفاد ماده ۳ آیین نامه اجرایی ابلاغیه شماره /۲۰۶/۴۰/۱۱ط – ۱۳۸۸/۱۰/۲۱ ستاد کل نیروهای مسلّح به تمامی افرادی که خدمت وظیفه خود را در جبهه گذرانده اند فارغ از این که جزو کارکنان پایور و وظیفه نیروهای مسلّح باشند یا نباشند، تسرّی یافته است. بنا بر مراتب مذکور علی‌الاطلاق تمام مدّت حضور داوطلبانه افراد در جبهه از لحاظ بیمه و بازنشستگی به مأخذ مشاغل سخت و زیان آور (یک به یک و نیم سال) محسوب می شود. همچنین سه چهارم مدّت خدمت وظیفه افراد در جبهه، خدمت داوطلبانه تلقّی و متعاقب آن جزء سنوات قابل قبول به مأخذ مشاغل سخت و زیان آور (یک به یک و نیم سال) محاسبه می گردد و این امر منوط به وجود سابقه اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور قبل و بعد از حضور در جبهه نشده است، و طرف شکایت دفاعی نکرده لذا به استناد مقرّرات مذکور و مواد ۱۰ و ۱۱ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوّب ۱۳۹۲/۳/۲۵، حکم به ورود شکایت و الزام خوانده به احتساب سه چهارم سوابق ایام خدمت وظیفه در جبهه به عنوان مشاغل سخت و زیان آور و اصلاح حکم بازنشستگی بر این اساس صادر و اعلام می گردد این رای برابر ماده ۶۵ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری ظرف بیست روز پس از ابلاغ قابل اعتراض در شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری است.”

  رای مذکور به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۰۳۱۳۹۰۰۰۳۱۹۰۱۴۹ مورخ ۱۴۰۰/۱۲/۲  صادره از شعبه ۱۷ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری با این استدلال که دادنامه مورد اعتراض منطبق با موازین قانونی اصدار یافته و از جهت رعایت اصول و قواعد دادرسی نیز عاری از اشکال و ایراد می باشد، مورد تأیید قرار گرفت.

۲- از طرفی شعبه ۵۴ بدوی دیوان عدالت اداری در رسیدگی به دادخواست آقای پرویز زینی وند به خواسته الزام به احتساب ایّام حضور در جبهه به عنوان مشاغل سخت و زیان آور به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۶۲۳۶۸۹ مورخ ۱۴۰۳/۳/۱۹ به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است:

” با توجه به این که به موجب ماده ۲۷ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران (مصوّب ۱۳۹۱) مدّت خدمت داوطلبانه جانبازان، رزمندگان، آزادگان و شهدا در جبهه پیش از استخدام و اشتغال در صورت تمایل جزو سنوات قابل قبول از لحاظ بیمه و بازنشستگی به مأخذ مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود و دولت مکلّف است مابه‌التفاوت کسور بیمه و بازنشستگی سهم کارمند یا کارگر و کارفرما را برای مدّت مذکور به مأخذ آخرین وضعیت استخدامی (حقوق و مزایای مشمول کسور بیمه و بازنشستگی) محاسبه و به صندوق بازنشستگی مربوطه واریز نماید؛ در نتیجه با توجه به مفاد این ماده که عبارت‌های کارمند، کارگر و کارفرما را به کار برده و مبنای پرداخت مابه‌التفاوت حق بیمه را آخرین وضعیت استخدامی دانسته است، چنین استنباط می‌شود که بهره‌مندی از امتیاز مقرّر در این ماده منوط به اشتغال به کار نزد یک کارفرما اعم از بخش دولتی و خصوصی است. در نتیجه شامل سایر موارد اشتغال که در آنها رابطه‌ تبعیّت حقوقی میان فرد شاغل و پرداخت کننده حق‌الزحمه یا دستمزد وجود ندارد، نمی‌شود. از این رو با توجه به این که در پرونده دلایل و مستنداتی که نشان دهد شاکی تحت امر کارفرمای دولتی یا خصوصی اشتغال به کار دارد، وجود ندارد. شاکی فاقد شرایط مقرّر در ماده قانونی فوق بوده؛ خواسته وی از نظر قانونی قابل اجابت نمی‌باشد. به همین جهت در مورد خواسته وی با استناد به مواد ۱۰ و۶۰ قانون دیوان عدالت اداری حکم به رد شکایت صادر و اعلام می‌شود. رای صادره ظرف مدّت بیست روز از تاریخ ابلاغ قابل تجدیدنظر خواهی در شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری است.”

   در اثر تجدیدنظر خواهی از رای مذکور، شعبه ۲۰ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری، رای شعبه بدوی را به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۱۸۰۸۴۷۲ مورخ ۱۴۰۳/۷/۳۰   نقض نموده و به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است:

” با این استدلال که خدمت داوطلبانه تجدیدنظر خواه در جبهه مطابق ماده ۲۷ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران و ماده واحده قانون اصلاح تبصره ماده ۱۴ قانون کار و الحاق یک تبصره به آن مصوّب ۱۳۸۳/۱/۳۰ در صورت تمایل متقاضی می‌تواند جزء سنوات قابل قبول به مأخذ مشاغل سخت و زیان‌آور (یک به یک و نیم) لحاظ شود. فلذا تجدیدنظر خواهی موجّه و مستنداً به دادنامه ۹۹۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۱۵۴۶ الی ۹۹۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۱۵۴۷ مورخ ۱۳۹۹/۱۰/۳۰ هیات عمومی دیوان عدالت اداری و مواد ۱، ۱۰، ۶۵ و ۷۱ قانون دیوان عدالت اداری ضمن نقض رای معترضٌ عنه، حکم به ورود شکایت صادر می شود. این رای قطعی است.”

ب: ۱- از سوی دیگر شعبه ۲۹ بدوی دیوان عدالت اداری در رسیدگی به دادخواست آقای چنگیز میری به خواسته احتساب سابقه ایّام خدمت سربازی به عنوان مشاغل سخت و زیان آور و اصلاح حکم بازنشستگی- اعمال ماده ۲۷ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۰۰۵۰۲۹۹ مورخ ۱۴۰۲/۱/۱۵ به شرح زیر به رد شکایت رای صادر کرده است:

” نظر به این که امتیازات اداری و استخدامی ناشی از رزمندگی برای کارمندان دستگاه های اجرایی منوط به درخواست اعمال امتیازات در زمان اشتغال می باشد و شامل زمان بازنشستگی نمی باشد و شاکی در تاریخ ۱۳۹۷/۱۲/۲۸ بازنشسته شده و به موجب ماده ۲۷ قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مدّت خدمت داوطلبانه در جبهه قبل از استخدام و اشتغال در صورت تمایل جزء سنوات قابل قبول از لحاظ بیمه و بازنشستگی به مأخذ مشاغل سخت و زیان آور محسوب می گردد. لذا شکایت شاکی را غیر وارد تشخیص، مستنداً به مواد ۱۰ و ۱۱ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری حکم به رد شکایت شاکی صادر و اعلام می نماید. رای صادره به استناد ماده ۶۵ قانون مذکور ظرف مهلت بیست روز پس از ابلاغ قابل اعتراض در شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری می باشد.”

رای مذکور به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۲۲۷۳۶۱۴ مورخ ۱۴۰۲/۹/۱ صادره از شعبه ۲۹ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری با این استدلال که دادنامه صادره در تبعیّت از رای شماره ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۶۰۱۱۱۰۵ مورخ ۱۴۰۰/۹/۸ هیات تخصّصی استخدامی مبنی بر لزوم درخواست اعمال امتیازات اداری و استخدامی در ایّام اشتغال همچنین تطبیق آن بر شرایط این پرونده و در نتیجه صدور حکم به رد شکایت وفق ضوابط و مقرّرات عمل نموده است، مورد تأیید قرار گرفت.

۲- شعبه ۵۴ بدوی دیوان عدالت اداری نیز در رسیدگی به دادخواست آقای محمدرضا مقدم به خواسته الزام به احتساب مدّت خدمت جبهه به عنوان [مشاغل] سخت و زیان آور به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۹۹۷۰۰۹ مورخ ۱۴۰۳/۴/۳۱ به شرح دادنامه پیش گفته صادره از شعبه ۵۴ بدوی دیوان عدالت اداری به رد شکایت رای صادر کرده است.

رای مذکور به لحاظ عدم تجدیدنظر خواهی در مهلت مقرّر قطعیت یافت.

با احراز تعارض آراء توسط رییس دیوان عدالت اداری، پرونده در دستورکار جلسه هیات عمومی قرار گرفت.

هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۴/۴/۱۰ با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

الف. بین دادنامه‌های شماره ۱۴۰۰۳۱۳۹۰۰۰۳۱۹۰۱۴۹ مورخ ۱۴۰۰/۱۲/۲ صادره از شعبه هفدهم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری و ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۱۸۰۸۴۷۲ مورخ ۱۴۰۳/۷/۳۰ صادره از شعبه بیستم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری و دادنامه‌های شماره‌ ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۲۲۷۳۶۱۴ مورخ ۱۴۰۲/۹/۱ صادره از شعبه بیست‌ و ‌نهم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری و ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۹۹۷۰۰۹ مورخ ۱۴۰۳/۴/۳۱ صادره از شعبه پنجاه‌ و‌ چهارم بدوی دیوان عدالت اداری در این موضوع که آیا بازنشستگی مانع استفاده از امتیاز مقرّر در ماده ۲۷ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران برای مشمولان آن هست یا خیر، تعارض محرز است.

ب. اولاً برمبنای ماده ۲۷ قانون جامع خدمات‌ رسانی به ایثارگران مصوّب سال ۱۳۹۱ مقرّر شده است که: «مدّت خدمت داوطلبانه جانبازان، رزمندگان، آزادگان و شهدا در جبهه قبل از استخدام و اشتغال در صورت تمایل جزء سنوات قابل قبول از لحاظ بیمه و بازنشستگی به مأخذ مشاغل سخت و زیان‌آور (یک به یک و نیم) محسوب می‌گردد. دولت مکلّف است مابه‌التفاوت کسور بیمه و بازنشستگی سهم کارمند و یا کارگر و کارفرما را برای مدّت مذکور به مأخذ آخرین وضعیت استخدامی (حقوق و مزایای مشمول کسور بیمه و بازنشستگی) محاسبه و یکجا به صندوق های مربوط واریز نماید.» بنابراین ماده فوق دارای اطلاق بوده و قرینه‌ای دایر بر این که مشمولان مکلّفند در دوران اشتغال و قبل از بازنشستگی نسبت به تقاضای اعمال مفاد این ماده اقدام کنند، وجود ندارد. ثانیاً هیات عمومی دیوان عدالت اداری در آراء وحدت رویه متعدّد خود از جمله دادنامه‌های شماره ۴ مورخ ۱۳۸۸/۱/۱۶، شماره ۲۲۵ مورخ ۱۳۸۹/۶/۲۲ و شماره ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۰۹۶۸ الی ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۰۹۸۸ مورخ ۱۴۰۰/۳/۲۵ بر این امر صحه گذاشته است که بازنشستگی، نافی حقوق مکتسبه‌ای نیست که بنا به تجویز قانونگذار برای اشخاص ایجاد شده و همین طور مانع از بهره‌مندی افراد از مزایای دوره اشتغال آنان نخواهد بود. بنا به مراتب فوق، آراء شماره ۱۴۰۰۳۱۳۹۰۰۰۳۱۹۰۱۴۹ مورخ ۱۴۰۰/۱۲/۲ صادره از شعبه هفدهم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری و شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۱۸۰۸۴۷۲ مورخ ۱۴۰۳/۷/۳۰ صادره از شعبه بیستم تجدیدنظر دیوان عدالت اداری در حدّی که براساس آنها بازنشستگی مانع از اعمال امتیازات مقرّر در ماده ۲۷ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مصوّب سال ۱۳۹۱ نیست، صحیح و مبتنی بر موازین قانونی است. این رای براساس ماده ۸۹ قانون دیوان عدالت اداری اصلاحی مصوّب ۱۴۰۲/۲/۱۰ برای شعب دیوان و مراجع اداری و همچنین برای هیات های تخصّصی و هیات عمومی در مورد رسیدگی به ابطال مصوبات موضوع بند ۱ ماده ۱۲ این قانون در ارتباط با آن موضوع لازم‌الاتباع است.

احمدرضا عابدی

رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری