پایگاه خبری اختبار- سقط جنین (Abortion) یکی از موضوعات پیچیده در حقوق، پزشکی، اخلاق و شرع است که همواره در جوامع دینی ـ حقوقی به ویژه ایران محل بحث بوده است. قوانین جمهوری اسلامی ایران به دلیل تأثیر گسترده فقه اسلامی، نگاه ویژه خود را نسبت به حفظ جان جنین دارند، اما در موارد خاص، استثنایی برای سقط درمانی پیش‌بینی شده است.
در این مقاله، ابتدا به اصول شرعی و مبانی حقوقی پرداخته می‌شود، سپس قوانین جاری ایران را بررسی می‌کنیم، شرایط صدور مجوز سقط درمانی یا سقط قانونی، مجازات سقط غیرمجاز، و نقد و پیشنهادات حقوقی.
مبانی شرعی و اصول حقوقی
۱. حرمت جان جنین: در فقه شیعه، از زمان استقرار نطفه در رحم مادر، جنین دارای حقوق است. پس از آن هم که روح (معمولاً پس از چهار ماه از لقاح) دمیده می‌شود، حرمت بیشتری وجود دارد.
۲. اصل بر قبح قتل نفس: یکی از اصول اساسی در فقه اسلامی و قانون اساسی ایران، حرمت گرفتن جان انسان است. لذا سقط جنین عمدی بدون عذر شرعی و قانونی، به منزله قتل نفس تلقی می‌شود.
قوانین ایران در مورد سقط جنین
۱) قانون مجازات اسلامی
– ماده ۶۲۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵: هرکس عالماً عامداً به واسطه ضَرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سِقط جَنین وی شود علاو‌ه بر پرداخت دیه یا قِصاص حسب مورد به حبس از شش ماه تا یک سال و شش ماه محکوم خواهد شد.
– ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵: هر کس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین زن گردد به شش ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود و اگر عالماً و عامداً زن حامله‌ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد مگر این که ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می‌باشد و در هر مورد حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.
– ماده ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵: اگر طبیب یا ماما یا داروفروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا دارو فروشی اقدام می‌کنند وسایل سقط جنین فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذیرفت.
۲) قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت
در سال ۱۴۰۰ قانونی به نام قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تصویب شد که هدف اصلی آن زمینه‌سازی برای افزایش جمعیت بود.
بعضی مواد این قانون محدودیت‌هایی را برای استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری یا سقط جنین پیش‌بینی کرده است، از جمله در ماده ۵۶ سقط جنین را مستوجب مجازات دیه، حبس و ابطال پروانه پزشکی دانسته است.
دستورالعمل اجرایی ماده ۵۶ قانون جوانی جمعیت در سال ۱۴۰۲ توسط رئیس قوه قضاییه تصویب شد.
طبق این دستورالعمل برای بررسی درخواست‌های سقط درمانی یک کمیسیون تشکیل می‌شود. در این مصوبه همچنین شرایط سقط قانونی، مدارک مورد نیاز برای ارائه درخواست و نحوه بررسی و صدور مجوز سقط درمانی تعریف شده است.
شرایط سقط جنین بر اساس ماده ۵۶ «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت»
بر اساس این ماده قانونی، صدور مجوز سقط جنین تنها در صورت احراز شش شرط ممکن است:
- رضایت مادر
- وجود حرج (مشقت شدید و غیرقابل تحمل) برای مادر
- وجود قطعی ناهنجاری‌های جنینی غیرقابل درمان در مواردی که منشأ حرج، بیماری یا نقص جنین باشد
- عدم امکان جبران و جایگزینی برای حرج مادر
- نبود نشانه‌های ولوج روح
- کمتر بودن سن جنین از چهار ماه
*نکته مهم و قابل توجه این است که برای صدور مجوز سقط جنین تمام شش شرط فوق‌الذکر باید وجود داشته باشند و حتی اگر یکی از شروط حاصل نیاید، مجوز برای سقط جنین صادر نخواهد شد.
شرایط سقط جنین مبتلا به سندروم داون چیست؟
در مورد ابتلای جنین به سندروم داون نیز امکان سقط تنها در صورت طی مراحل قانونی و احراز شرایط ماده ۵۶ وجود دارد. سه شرط اصلی در این خصوص عبارتند از:
- درخواست و رضایت مادر
- تشخیص قطعی سندروم داون بر اساس دستورالعمل‌های وزارت بهداشت
- احراز وجود حرج غیرقابل تحمل برای مادر توسط قاضی در کمیسیون قانونی سقط
چه سازمانی مجوز سقط جنین را صادر می‌کند؟
اگر زن بارداری بخواهد اقدام به سقط جنین قانونی نماید، باید مجوز را از سازمان پزشکی قانونی کشور بگیرد. بر اساس ماده ۲ دستورالعمل اجرایی ماده ۵۶ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، مادر (اعم از ایرانی یا غیرایرانی) تقاضای خود مبنی بر صدور مجوز سقط قانونی را در نمونه برگ‌هایی (برگه‌ای استانداردی که به همین منظور تهیه شده است را باید به سازمان ارائه دهد.
سازمان پزشکی قانونی در چه صورت مجوز سقط جنین را صادر می‌نماید؟
۱) شروط اصلی صدور مجوز، سن بارداری کمتر از چهار ماه از زمان لقاح (قبل از ۱۹ هفته از آخرینLMP) وجود ناهنجاری شدید جنین ثابت شده که موجب حرج مادر گردد یا بیماری همراه با خطر جانی مادر می باشد.
۲) اثبات ناهنجاری جنین با سونوگرافی معتبر و یا آزمایش ژنتیک و آزمایش متابولیک می باشد.
۳) اثبات بیماری خطرناک مادر با مدارک پزشکی بیماری مادر و نظر متخصصین مربوطه می باشد.
۴) پس از پایان ۱۹ هفته بارداری، صدور مجوز سقط جنین درمانی مقدور نیست.
موارد ممنوعیت صدور مجوز سقط جنین توسط پزشکی قانونی چیست؟
برای این موارد مجوز سقط جنین صادر نمی‌شود:
- وقتی که مادر دارو مصرف کرده یا اشعه دریافت کرده است؛
- جنین مرده؛
- موارد اورژانس پزشکی؛
- جنین سالم حاصل از تجاوز؛
- ابتلاء مادر به بیماری‌های عفونی بدون درگیری قطعی جنین.
مراحل درخواست سقط جنین
۱) درخواست مادر
همانگونه که بالاتر گفته شد، مادر (ایرانی یا غیرایرانی) متقاضی سقط جنین درمانی می‌شود و باید فرم تقاضا را ارائه نماید. (تصویر فرم‌های تقاضا را بالاتر در همین مطلب مشاهده می‌کنید).
۲) ارائه مدارک هویتی و پزشکی
همراه درخواست، مدارک شناسایی معتبر مادر ارائه می‌شود. همچنین مدارک پزشکی مبنی بر بیماری مادر یا ناهنجاری جنین نیز لازم است.
نکته: در صورتی که مادر در بیمارستان بستری باشد، معرفی‌نامه پزشک معالج نیز کفایت می‌کند.
۳) تشکیل پرونده در پزشکی قانونی
پس از ارائه فرم درخواست سقط جنین و سایر مدارک پزشکی و هویتی توسط مادر، پرونده در یکی از ادارات پزشکی قانونی مرکز استان یا واحدهایی که مجاز به تشکیل پرونده‌اند، تشکیل می‌شود.
نکته: مادر نمی‌تواند در همان بارداری در چند واحد مختلف پرونده بسازد.
۴) بررسی اولیه توسط پزشک بررسی‌کننده
پزشک بررسی اولیه، مدارک را می‌بیند، سن جنین را تعیین می‌کند، وجود یا عدم وجود علائم ناهنجاری، وضعیت مادر (خطر یا حرج) را بررسی می‌کند.
اگر تشخیص داده شود که مدارک کافی نیست یا شرایط قانونی برقرار نیست، پرونده ممکن است متوقف شود و درخواست رد شود اما در صورت تایید درخواست، پرونده به کمیسیون سقط قانونی ارسال می‌شود.
۵) ارجاع پرونده به کمیسیون سقط قانونی
این کمیسیون شامل سه نفر می‌باشد: قاضی ویژه، پزشک متخصص متعهد، و متخصص پزشکی قانونی.
نکته: اگر جنین ولی داشته باشد (پدر، جد پدری و در صورت فقدان آنان، دادستان)، ولی نیز به جلسه کمیسیون دعوت می‌شود تا دلایل مادر برای درخواست، وضعیت حرج مادر، سن جنین، وضعیت ولوج روح و امکانات نگهداری کودک پس از تولد را بداند و اظهارنظر کند.
۶) صدور رأی کمیسیون
بعد از بررسی کامل، کمیسیون رأی می‌دهد و این رای می‌تواند در راستای جواز صدور مجوز سقط جنین یا عدم جواز آن باشد.
۷) ابلاغ رأی و مجوز
رأیی که به امضای قاضی ویژه رسیده است در سه نسخه تنظیم می‌گردد:
- یک نسخه از رأی به همراه نظریه کارشناسی سازمان با عنوان مجوز سقط جنین یا عدم جواز سقط جنین به مادر ابلاغ می‌شود.
- نسخه دوم به ولی ابلاغ می‌شود.
- سخه سوم همراه با نظریه کارشناسی سازمان در پرونده پزشکی قانونی نگهداری می‌شود.
مدت اعتبار مجوز چقدر است:
جواز صادرشده برای سقط حداکثر ۱۵ روز اعتبار دارد و در صورتی که از اعتبار آن بگذرد این جواز باطل می‌شود.
برخی اوقات اعتبار رأی از این هم کمتر است زیرا انجام سقط قانونی فقط قبل از چهار ماهگی امکان‌پذیر است و اگر سن جنین نزدیک به ۴ ماهگی باشد گاه مجوز سقط صادرشده فقط یک روز اعتبار دارد و مادر باردار باید هرچه سریعتر به بیمارستان مراجعه کند.
نکته: تهیه دارو برای انجام سقط وظیفه بیمارستان است.
آیا امکان اعتراض به رأی وجود دارد؟
در مواردی که مادر یا همسر وی به رأی صادره دال بر جواز یا عدم جواز سقط اعتراض داشته باشند، می توانند به دادگاه تجدیدنظر ویژه سقط قانونی مراجعه کنند و امکان اعتراض تا حداکثر یک هفته بعد از زمان صدور رأی است.
نکته: در مهلت اعتراض به رای، باید به سن جنین توجه شود، زیرا اگر سن بارداری بیش از چهار ماه باشد امکان تغییر در رأی صادره وجود ندارد.
