نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه
جزئیات نظریه
شماره نظریه: 7/۱۴۰۳/۱۱۰۳
شماره پرونده: ۱۴۰۳-۶۸-۱۱۰۳ح
تاریخ نظریه: ۱۴۰۴/۰۷/۰۶
استعلام:
همانگونه که مستحضرید در ماده ۷۶ آیین‌نامه قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران و دفتریاران مصوب ۱۳۹۹/۱۲/۲۸ با اصلاحات بعدی، تکلیف این قانون برای برقراری پوشش بیمه‌ای این اشخاص و افراد تحت تکفل آنها پیش‌بینی شده است؛ درج عبارت «تحت‌الکفاله» در تبصره این ماده مغایر حکم بند ۳ ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و موجب محدود شدن دایره شمول مقرره صدرالذکر و در مغایرت با حکم تبصره یک ماده ۸۸ همان آیین‌نامه و بند یک اصل بیستم قانون اساسی به نظر می‌رسد.
همچنانکه در آرای متعدد هیأت عمومی دیوان عدالت اداری؛ از جمله آراء وحدت رویه شماره ۱۲۹۵ مورخ ۱۴۰۰/۵/۵ و ۷۲۱ مورخ ۱۳۸۶/۸/۲۲، بر برقراری مجدد مستمری بازماندگان پدر تصریح شده است. بنا به مراتب یادشده و با لحاظ دیگر قوانین و مقررات حاکم بر موضوع، خواهشمند است در خصوص شمول یا عدم شمول ماده ۷۶ آیین‌نامه صدرالذکر و تبصره آن به افرادی که پس از فوت پدر دارای شرایط دریافت مستمری می‌شوند و همچنین ضرورت یا عدم ضرورت درج عبارت «تحت‌الکفاله» در این تبصره، اعلام نظر فرمایید.
پاسخ اداره کل حقوقی قوه قضائیه:
اولاً، در ماده ۷۶ آیین‌نامه قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران و دفتریاران مصوب ۱۳۹۹/۱۲/۲۸ با اصلاحات بعدی، تکلیف کانون سردفتران و دفتریاران به برقراری پوشش بیمه‌ای این اشخاص و افراد تحت تکفل آنها تصریح شده و در تبصره این ماده ذکر شده است که مقصود از پوشش بیمه الزامی است که بر مبنای قانون و آیین‌نامه، سردفتران و دفتریاران شاغل و بازنشسته و از کارافتاده و افراد خانواده آنها و همچنین وراث تحت تکفل حین‌الفوت سردفتر یا دفتریار متوفی را از حیث پرداخت هزینه‌های درمانی، حقوق بازنشستگی و مستمری از کارافتادگی و بیکاری و حقوق وظیفه مورد حمایت و پشتیبانی قرار می‌دهد.
ثانیاً، از آنجا که قید «حین‌الفوت» در ادامه عبارت «تحت تکفل» در این ماده موجب محرومیت برخی از وراث قانونی می‌شد که پس از فوت در زمره افراد تحت تکفل قرار می‌گیرند؛ مانند دختر مطلقه که طلاق وی پس از فوت پدر یا مادر سردفتر یا دفتریار واقع شده است، به موجب مصوبه شماره ۱۰۰/ ۵۶۵۱۷/۹۰۰۰ مورخ ۱۴۰۳/۱۰/۳ ریاست محترم قوه قضاییه قید «حین‌الفوت» از ادامه این ماده حذف شد.
ثالثاً، پیشنهاد حذف عبارت افراد تحت تکفل از تبصره یک ماده ۷۶ آیین‌نامه به سبب مغایرت آن با حکم ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ قابل پذیرش به نظر نمی‌رسد؛ زیرا مغایرتی در این زمینه وجود ندارد و ماده ۴۸ یادشده صرفاً ناظر بر میزان حقوق وظیفه یا مستمری زوجه دائم متوفی و فرزندان و سایر وراث قانونی و نحوه تقسیم آن در تمامی صندوق‌های بازنشستگی است و به موجب تبصره ۴ این ماده رعایت حکم ماده ۸۶ قانون استخدام کشوری مصوب ۱۳۴۵ با اصلاحات بعدی آن در تعیین وراث قانونی ضروری دانسته شده است. در ماده اخیرالذکر نیز وراث قانونی؛ اعم از فرزندان، زوج یا زوجه دائمی و مادر و پدری معرفی شده‌اند که در کفالت متوفی بوده‌اند و نوادگان که پدر و مادرشان فوت شده و در کفالت متوفی می‌باشند؛ در بندهای مختلف این ماده مصادیق وراث قانونی احصاء شده است که این مصادیق با مصادیق مذکور در ماده ۷۹ آیین‌نامه یادشده در برخی شرایط مقرر برای وراث قانونی تفاوت‌هایی دارد؛ اما در اصل تحت کفالت بودن آنان اختلافی نیست. توضیح آنکه، هر چند از ظاهر ماده ۸۶ قانون استخدام کشوری مصوب ۱۳۴۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی که مقرر داشته است: «وراث قانونی از لحاظ این قانون عبارتند از: فرزندان و زوج و زوجه دائمی و مادر و پدری که در کفالت متوفی بوده‌اند و همچنین نوادگانی که پدر و مادرشان فوت شده و در کفالت متوفی باشند با داشتن شرایط زیر …»، چنین مستفاد است که قید تحت کفالت بودن ناظر بر پدر، مادر و نوادگان موضوع این ماده است و فرزندان و زوج و زوجه دائم با رعایت شرایط مذکور در این ماده در هر صورت جزء وراث قانونی محسوب می‌شوند و نه آنکه الزاماً قید افراد تحت تکفل را داشته باشند؛ اما در ماده ۷۹ آیین‌نامه صدرالذکر زوج و زوجه دائم و فرزندان نیز به ترتیب مذکور در این ماده جزء افراد تحت تکفل معرفی شده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد این تفاوت در حکم قضیه چندان مؤثر نیست و حذف عبارت «تحت تکفل» از تبصره یک ماده ۷۶ آیین‌نامه قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران و دفتریاران مصوب ۱۳۹۹/۱۲/۲۸ با اصلاحات بعدی، ضرورتی ندارد؛ بویژه آنکه در ماده ۷۹ این آیین‌نامه افراد تحت تکفل احصاء شده و در تبصره ۳ (الحاقی ۲۴/۳/۱۴۰۲) ماده ۸۸ نیز تصریح شده است که در هر مورد در مواد آیین‌نامه که به افراد تحت تکفل تصریح شده است، ملاک مصادیق افراد مذکور در ماده ۷۹ آیین‌نامه می‌باشد.
رابعاً، آیین‌نامه یادشده در مورد اشخاصی که حین‌الفوت متوفی تحت تکفل وی نبوده‌اند؛ اما پس از فوت شرایطی حادث شده است که در صورت در قید حیات بودن فرد متوفی، تحت تکفل وی قرار می‌گرفتند، تصریحی ندارد؛ مانند آنکه دختر متأهل متوفی، پس از فوت پدر از قید زوجیت خارج شود و یا فرزند پسر پس از فوت پدر محجور و یا معلول شود؛ با وجود عدم تصریح به این موارد، به نظر می‌رسد با توجه به حذف عبارت «حین‌الفوت» در ماده ۷۶ یادشده، اشخاص مذکور مشمول پوشش بیمه‌ای موضوع این ماده قرار می‌گیرند. در نهایت، تصریح به این موضوع در آیین‌نامه یادشده برای جلوگیری از برداشت‌های متفاوت، شایسته به نظر می‌رسد.
