ابطال مقرره‌ای که دانشجویان انصرافی، اخراجی را از فرصت عدم کاریابی جهت تصفیه آموزش رایگان مقطع ناتمام، محروم می‌کرد
پیام رای:
ماده ۵۹ دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷/و مورخ ۲/۱۱/۱۳۹۶ که بر اساس آن دانشجویان انصرافی، اخراجی نمی‌توانند از فرصت عدم کاریابی جهت تصفیه آموزش رایگان مقطع ناتمام استفاده نمایند ابطال شد
متن دادنامه:
تاریخ دادنامه: ۱۶/۳/۱۴۰۲ شماره دادنامه: ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۰۶۳۷۶۷۲
شماره پرونده: ۰۰۰۱۲۴۷
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای سینا اسماعیلی
طرف شکایت: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
موضوع شکایت و خواسته: ابطال ماده ۵۹ دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷/و ـ۲/۱۱/۱۳۹۶
گردش کار:
شاکی به موجب دادخواست و لایحه تکمیلی ابطال ماده ۵۹ دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷/و ـ۲/۱۱/۱۳۹۶ را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:
“اینجانب خواستار دریافت دانشنامه پایان تحصیلات خود در مقطع کارشناسی از دانشگاه صنعتی سهند تبریز می‌باشم. لیکن دانشگاه صنعتی سهند تبریز از انجام این کار سرباز زده و صدور و ارائه دانشنامه را منوط به پرداخت هزینه ناشی از تعهد خدمت رایگان در مقطع بالاتر می‌داند و دانشگاه صنعتی شریف به عنوان دانشگاه مقطع بالاتر برخلاف قانون و با استناد به «ماده ۵۹ بخش ج ـ ۳» [فرصت استفاده از] لغو تعهد خدمت رایگان با استفاده از گواهی عدم کاریابی را حداکثر طی شش ماه از تاریخ فراغت از تحصیل می‌داند. حال آن که اولاً: مطابق رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه ۹۸۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۲۳۶۲ ـ ۱۴/۸/۱۳۹۸ با موضوع «ابطال بخشی از ماده ۳ و قسمت‌هایی از بخش ج ـ۳ از دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب ۲۶/۱۰/۱۳۹۶ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» محدودیت زمانی شش ماهه لغو شده است. ثانیاً: با توجه به اینکه آیین‌نامه فوق به عنوان مستند قانونی این دستورالعمل در بخش استنادات قانونی «لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۲۶/۷/۱۳۵۸» را ذکر کرده است، عطف به لایحه قانونی فوق و خود قانون، قانونگذار هیچ تفاوتی بین دانشجویان انصرافی، اخراجی و یا فارغ التحصیل در انجام تعهد خدمت قائل نشده است و همچنین مطابق ماده ۱۰ تبصره ۲ بخش (ب) و ماده ۴۱ بخش ج ـ۲ آیین‌نامه مذکور، دانش آموخته می‌تواند بخشی از تعهد را با ارائه گواهی انجام کار و باقیمانده را به تناسب انجام کار به صورت نقدی به سازمان پرداخت نماید و دانش آموختگان انصرافی و اخراجی نیز طبیعتاً می‌بایست با استفاده از گواهی عدم کاریابی اقدام به لغو تعهد آموزش رایگان کنند و تفکیک بین دانش آموختگان و دانشجویان انصرافی و اخراجی خلاف قانون مذکور و همچنین بندهای ۳، ۹ و ۱۴ از اصل سوم قانون اساسی می‌باشد.
توضیح اینکه در مورد دانشجویان اخراجی و انصرافی مطابق ماده ۳۵ آیین‌نامه مذکور مجاز به دریافت دانشنامه با استفاده از گواهی انجام کار هستند ولی حق استفاده از گواهی عدم کاریابی از ایشان به موجب ماده ۵۹ آیین‌نامه مذکور سلب شده است. با توجه به اینکه اخراج از دانشگاه به عنوان جریمه تنبیهی برای دانشجویان اخراجی منظور می‌گردد، سلب حق استفاده از لغو تعهد خدمت به عنوان تشدید مجازات اعمالی خلاف بند ۳ و ۱۴ اصل سوم قانون اساسی بوده که به موجب آن دولت موظف به رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینه‌های مادی و معنوی می‌باشد. اجرای این ماده ناقض این اصل از قانون اساسی است.”
متن مقرره مورد شکایت
دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷و ـ۲/۱۱/۱۳۹۶
“ماده ۵۹ـ دانشجویان انصرافی، اخراجی نمی‌توانند از فرصت عدم کاریابی جهت تصفیه آموزش رایگان مقطع ناتمام استفاده نمایند. “
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب لوایح شماره ۵۹۲۰ ـ ۱۸/۱/۱۴۰۰ و ۱۰۹۳۲۷ ـ۱۹/۵/۱۴۰۰ توضیح داده است که:
“لغو تعهد آموزش رایگان و آزادسازی مدارک تحصیلی از جمله وظایف سازمان امور دانشجویان می‌باشد. نظر به اینکه با توجه به تکلیف مقرر در بند (هـ) ماده ۲۰ قانون برنامه پنجم توسعه و مصوبه شورای عالی اداری به شماره ۶۰۱۲۸/۲۰۰ ـ۱/۱۲/۱۳۸۹، سازمان امور دانشجویان از بدنه وزارت متبوع منتزع شده است و سازمان مذکور دارای تشکیلات و شخصیت حقوقی مستقل می‌باشد طرح هرگونه دعوا در رابطه با اقدامات سازمان امور دانشجویان (ازجمله موضوع پرونده حاضر) می‌بایست صرفاً به طرفیت سازمان یاد شده صورت پذیرد. لذا شکایت شاکی متوجه این وزارتخانه نبوده و به موجب بند (ب) ماده ۵۳ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری رد دعوا به طرفیت این وزارتخانه مورد تقاضا می‌باشد. فارغ از ایراد فوق تعهد خدمت برابر مدت تحصیل رایگان برای دانشجویان در ماده ۱ آیین‌نامه اجرایی تبصره ماده ۷ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیلی اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۳/۱۲/۱۳۵۹ شورای انقلاب پیش‌بینی شده است و ماده ۶ آیین‌نامه مذکور نیز صراحت دارد که قبل از پایان خدمت مذکور با پرداخت مخارج تحصیلات و کمک‌های دریافتی موضوع این آیین‌نامه هیچ گونه مدرک تحصیلی یا ریز نمرات یا گواهینامه فراغت از تحصیل از طرف دانشگاهها تسلیم نخواهد شد. دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب ۲۶/۱۰/۱۳۹۶ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز شرایط رفع تعهد خدمت دانش آموختگان را مقرر نموده است لکن نامبرده دلیلی بر تحقق شرایط قانونی فوق جهت رفع تعهد خدمت ارائه ننموده اند. با عنایت به مراتب فوق رد دعوای مطروحه مورد استدعاست.”
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۶/۳/۱۴۰۲ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
اولاً براساس بند ۹ اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینه‌های مادی و معنوی از وظایف دولت جمهوری اسلامی ایران است و برمبنای اصل نوزدهم قانون اساسی، مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و به موجب اصل بیستم قانون اساسی، همه افراد ملّت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردار هستند.
ثانیاً برمبنای فراز ابتدایی ماده ۷ لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۲۶/۷/۱۳۵۸ شورای انقلاب: «دانشجویان و هنرجویانی که بخواهند از آموزش رایگان در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی داخل کشور استفاده نمایند، مکلّفند برابر مدتی که از تحصیل رایگان استفاده کرده‌اند در ایران خدمت نمایند…» و مستنبط از ماده مزبور اصل بر انجام تعهد توسط متعهد است و بنابراین تا زمان امکان ایفای تعهد از جانب متعهد، تبدیل آن به پرداخت هزینه تحصیل رایگان و الزام دانشجوی انصرافی یا اخراجی به تقبل آن، نقض غرض قانونگذار و در مغایرت با آن است.
ثالثاً برمبنای ماده ۱۲ آیین‌نامه اجرایی تبصره ماده ۷ لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۱۲/۳/۱۳۵۹ شورای انقلاب مقرر شده است که: «چنانچه ظرف ۶ ماه پس از فراغت از تحصیل دانش‌آموختگان بهره‌مند از تحصیلات رایگان، امکان اشتغال برای آنان از طریق شرکت در امتحانات و مسابقات استخدامی موضوع ماده ۱۱ این آیین‌نامه و تبصره ۱ آن بنا به گواهی سازمان امور اداری و استخدامی کشور فراهم نگردد، فهرست اسامی و مشخصات آنان جهت اشتغال در بخش غیردولتی از طرف سازمان امور اداری و استخدامی کشور به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال می‌گردد. چنانچه پس از ۶ ماه وزارت کار و امور اجتماعی نیز عدم امکان کاریابی برای دانش‌آموختگان را در بخش غیردولتی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی اعلام نماید، تعهد خدمت اینگونه دانش‌آموختگان لغو شده اعلام می‌گردد.»
رابعاً براساس ماده ۱۴ آیین‌نامه اجرایی فوق‌الذکر: «دانشجویان و هنرجویانی که قبل از فراغت از تحصیل از دانشگاه یا مؤسسه آموزش عالی ترک تحصیل کنند و یا اخراج شوند، در صورتی که از تحصیلات رایگان استفاده کرده باشند از لحاظ انجام خدمت در ایران یا استرداد هزینه‌های تحصیلی و کمک دریافتی و سایر موارد مشمول این آیین‌نامه خواهند بود.»بنابراین دانشجویان انصرافی و اخراجی نیز همچون دانش‌آموختگان می‌توانند در ایام استفاده از آموزش رایگان (مربوط به دوران تحصیل خود و تا قبل از اخراج یا انصراف از تحصیل) از امتیاز لغو تعهد از طریق عدم کاریابی بهره‌مند گردند.
بنا به مراتب فوق، ماده ۵۹ دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷/و مورخ ۲/۱۱/۱۳۹۶ که متضمن اعمال تبعیض ناروا میان دانش‌آموختگان و دانشجویان اخراجی یا انصرافی است، با بند ۹ اصل سوم و اصول نوزدهم و بیستم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مغایرت دارد و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می‌شود.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ حکمتعلی مظفری
